بسکتبال ایران و مربیان خارجی / با مروری بر بکارگیری مربیان داخلی در ادوار مختلفخانه بسکتبال ایراناخبار – خانه بسکتبال ایران

Warning: Undefined variable $author_details in /home/gitkdukq/public_html/wp-content/plugins/wp-user-profile-avatar/templates/wp-author-box-social-info.php on line 87

سایت خانه بسکتبال ایران؛

بسکتبال ایران همیشه تمایل به استفاده از مربیان خارجی داشت. از روزهای قبل از اعزام تیم ملی به رقابت‌های بسکتبال المپیک ۱۹۴۸ لندن تا همین روزهایی که صحبت از استخدام مربی خارجی برای تیم ملی در میان است.

۱۹۴۸ لندن (۱۳۲۷)

پیش از المپیک ۱۹۴۸ لندن، بازیکنان تیم ملی بسکتبال ایران زیر نظر ماژور تامسون، یک افسر ارشد نظامی آمریکا، تمرین می‌کردند.
وی نفرات تیم ملی را با تمرینات جدید بدنی آشنا کرده بود و مهارت‌های بسکتبال را نیز به آنان آموخت.

فتح‌الله امیرعلایی معاون فنی تربیت بدنی به نمایندگی از طرف کمیته ملی المپیک و انجمن تربیت بدنی، از زحمات این افسر آمریکایی تشکر کرد.

روز ۱۳ مرداد ۱۳۲۷، از طرف اداره تربیت بدنی در محل اداره از عده‌ای دعوت به عمل آمده بود تا در جلسه‌ای از همکاری‌های «ماژور تامسون» که در تمرین دادن به تیم بسکتبال المپیک «تشریک مساعی» کرده بود، قدردانی شود.

در این مراسم چند تن از افسران ارشد آمریکایی ژاندارمری حضور داشتند. منیر مهران، مدیر باشگاه نیرو و راستی که حدود یک سال از مرگ همسرش، منوچهر مهران می‌گذشت، جعبۀ نقره‌ای را که به عنوان یادبود برای ماژور تامسون تهیه شده بود به وی اهداء کرد.

منبع: مجله نیرو و راستی (دوره سال ۱۳۲۷)

 

بازی‌های آسیایی ۱۹۵۱ (اسفند ۱۳۲۹)

در مورد مربیان تیم‌های ملی از سال ۱۹۴۸ تا بازی‌های آسیایی ۱۹۶۶، می‌توان گفت بازیکنان در حین یا پایان دوران بازی خود مربیگری تیم ملی را برعهده گرفتند.
از جمله این نفرات می‌توان به کاظم رهبری (داور) اشاره کرد که از او به عنوان مربی یا سرپرست تیم ملی در المپیک لندن نام برده می‌شود. حسین سرودی کاپیتان و مربی تیم ملی در بازی‌های آسیایی ۱۹۵۱ دهلی‌نو بود و حسین جبارزادگان برای مدتی در سال‌های دهه ۳۰ و اواسط دهه ۴۰، سرمربی تیم ملی شد. حسین صعودی‌پور دیگر بازیکن تیم ملی در المپیک ۱۹۴۸، مربیگری در تیم ملی را تجربه کرد همچنین حسن کساری و ابوالفضل صلبی.

گرچه از ماهیت و نحوه‌ی کار مربیان طی دو دهه اطلاع کافی در دست نیست اما در سال ۱۳۴۵ با بکارگیری مربی آمریکایی حضور و علاقه به کار مربیان خارجی در بسکتبال ایران به عینیت رسید.

فریدون شریف‌زاده سمت راست و حسین جبارزادگان مربیان بسکتبال و والیبال

فریدون شریف‌زاده در همان روزگاران سرمربی تیم بسکتبال بانوان ایران در مسابقه‌های دوستانه از جمله در ترکیه بود تا روند آماده‌سازی تیم‌های بانوان از همان دوران آغاز شود.
شریف‌زاده ایرانی ترک تبار بود که برای تحصیل به ترکیه رفت و در باشگاه گالاتاسرای به والیبال و بسکتبال مشغول شد. وی در بازگشت به ایران، این دو رشته را در بین جوانان به طور جدی‌تر پیگیری کرد.

بسکتبال ایران با تشکیل فدراسیون در سال ۱۳۲۶ شمسی، به عضویت فیبا درآمد.

طی سال‌های ۱۹۴۸ تا ۱۹۶۶، تیم ملی به ندرت به خارج می‌رفت. تیم ملی در سه دوره بازی‌های آسیایی ۱۹۵۴، ۱۹۵۸ و ۱۹۶۲ غایب بود. اعزام‌های دهه ۳۰ بیشتر به دیدارهای جام سنتو، جام بسفر یا بازی‌های دوستانه با کشورهای ترکیه، عراق، پاکستان، سریلانکا (سیلان) و هند خلاصه شده بود.

حسین جبارزادگان در اوائل دهه ۴۰ تا سال ۱۳۴۵ که «دان لینهان» مربی آمریکایی به ایران آمد، در چند دوره سرمربی تیم ملی بسکتبال بود.

تا قبل از بازی‌های آسیایی ۱۹۶۶ بانکوک، تیم ملی دانشجویان ایران در سه دوره رقابت‌های جهانی دانشجویان به میدان رفت که مربیان این تیم‌ها یا از بازیکنان قبلی (حسین جبارزادگان و فریدون شریف‌زاده) تیم ملی و یا از بین معلمان و استادان ورزش انتخاب می‌شدند.
مدتی نیز مسعود ماهتابانی کاپیتان تیم ملی در دهه ۴۰ مربی تیم ملی شد. مصطفی افوضی نیز در پایان دوره بازی خود به مربیگری روی آورد.

مربی آمریکایی برای تیم ملی ۱۹۶۶

برای بازی‌های آسیایی ۱۹۶۶ یک مربی آمریکایی به نام «دان لینهان» به خدمت گرفته شد. بعد از این مربی، شرایط کار برای مربیان در تیم ملی روشن‌تر از گذشته بود و بین سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۸؛ حسن اشتری، علیرضا اوشار (سرمربی بانوان) و … هدایت تیم ملی را برعهده گرفتند.

مجید توفیق بازیکن و واسیلیسکو سرمربی تیم ملی بسکتبال ۱۹۷۰

ورود رومانیایی‌ها

لوچیان واسیلیسکو دومین مربی خارجی بود که در سال ۱۳۴۹ تیم ملی بسکتبال را در بازی‌های آسیایی ۱۹۷۰ بانکوک هدایت کرد. وی از استادان تربیت بدنی در دانشگاه بخارست رومانی بود. در سال ۱۳۵۱، در هنگامه آماده‌سازی ورزش ایران برای بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران، جرج شیرالیو، باز هم از رومانی سرمربی تیم ملی شد. شیرالیو با مربیانی مانند مسعود ماهتابانی، (قبل از بازی‌های آسیایی به علت غرق شدن در دریا درگذشت)، مصطفی افوضی، علی‌اکبر لطفی و هوسیک به تناوب مربیان تیم ملی بودند.

یکی از مراحل اردویی تیم ملی بسکتبال پیش از بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران. شیرالیو سرمربی تیم ملی نشسته نفر وسط. مسعود ماهتابانی ایستاده بالای سر او مربی.

دنیای ورزش در یکی از شماره‌های خود در بهمن ۱۳۵۱ از وجود اختلاف بین رئیس فدراسیون بسکتبال با شیرالیو خبر داد. فریدون صادقی چند ماه قبل از بازی‌های آسیایی به جای حسین نخعی رئیس فدراسیون شده بود.

طی سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ محمود عدل برای مدتی سرمربی تیم ملی شد و حسن کریمی نیز در سال ۱۳۵۷، در سفر تیم ملی بسکتبال به ایروان در دو بازی این تیم برابر ارمنستان روی نیمکت مربیگری تیم ملی نشست.

در سال ۱۳۶۰ نخستین تیم ملی بسکتبال بعد از انقلاب تشکیل شد که هدایت آن را ابتدا عنایت آتشی عهده‌دار بود اما همراه تیم به مسابقه‌های جام ملت‌های آسیا نرفت و حسن ذوالفقاری و احمد حسن‌نیا، دستیاران او اعزام شدند. آتشی یک بار دیگر به عنوان سرمربی در سال ۱۳۶۲ همراه تیم ملی به مسابقه‌های جام ملت‌های ۱۹۸۳ رفت.

در سال ۱۳۶۴، مدتی ژادانی مربی اهل مجارستان سرمربی تیم ملی شد اما در نهایت رضا اسماعیلی و منوچهر شهامت‌نژاد رهسپار مسابقه‌های جام ملت‌های ۱۹۸۵ آسیا شدند.

در جام ملت‌های ۱۹۸۹، مجید توفیق سرمربی تیم ملی بود به اتفاق پورشرفی، کبیر و رحمانیان.

این ترکیب در بازی‌های آسیایی ۱۹۹۰ پکن با کبیر و رحمانیان تغییر کرد.

والری لونیکخین مربی اهل شوروی نخستین مربی روس در تاریخ بسکتبال ایران لقب گرفت که هدایت تیم ملی را در جام ملت‌های ۱۹۹۱ بر عهده داشت.

دو سال بعد تیم ملی با یکی از بازیکنان سابق شوروی و مربی ارمنستان، یکی از جمهوری‌های استقلال یافته شوروی سابق، «ویتالی زاستاخوف»، در مسابقه‌های جام ملت‌های ۱۹۹۳ جاکارتا در اندونزی به میدان رفت.

در سال‌های بعد، شهامت‌نژاد و عباس آقاکوچکی (۱۹۹۵)، سعید فتحی و احمد علیین (۱۹۹۷) و عنایت آتشی و رضا نوری (بازی‌های آسیایی ۱۹۹۸ بانکوک)، مربیگری در تیم ملی را تجربه کردند.

در غیبت بسکتبال ایران در دو دوره جام ملت‌های آسیا (۱۹۹۹ و ۲۰۰۱)، گری لمون، مربی آمریکایی به کار گرفته شد اما نتایج وی در غرب آسیا مسئولان وقت را در اواخر دهه ۷۰ راضی نکرد.

سعید ارمغانی دیگر مربی‌ای بود که تا فروردین ۱۳۸۱ سرمربی تیم ملی بسکتبال بود.

ورود مربیان صرب

تابستان ۱۳۸۱، داریوش نبوی، روی نیمکت مربیگری تیم ملی  بسکتبال نشست و باز هم ایران در غرب آسیا با رقبای قدرتمند آن زمان، اردن، سوریه و لبنان مبارزه می‌کرد.
چند ماه بعد در اسفند ۱۳۸۱، «نناد ترایکوویچ»، سرمربی یوگسلاوتبار تیم ملی بسکتبال از بخش صربستان، در نخستین نشست هماهنگی خود با مربیان تیم‌های ملی ایران آنان را به کار جدی دعوت کرد.

ترایکوویچ نخستین مربی صرب تاریخ بسکتبال ایران لقب گرفت که تیم ملی بسکتبال را بعد از دو دوره غیبت، به جام ملت‌های ۲۰۰۳ در چین بازگرداند. مصطفی هاشمی و مسعود قاسمی کمک‌های وی بودند.

چند ماه بعد همکاری بین فدراسیون بسکتبال و نناد به پایان رسید و ولادیمیر بوسنیاک دیگر مربی اهل صربستان جایگزین او در تیم ملی شد. بوسنیاک همزمان در تیم امید ایران مربیگری کرد که در مهر ۱۳۸۳ با این تیم در تهران قهرمان آسیا شد و سهمیه جام جهانی زیر ۲۳ سال را به نام ایران گرفت. (ایران در این رقابت‌ها به میزبانی آرژانتین شرکت نکرد).

مقام سوم بازی‌های کشورهای اسلامی در عربستان از دیگر نتایج بوسنیاک بود. در روز دهم شهریور ۱۳۸۴، در حالی که تیم ملی برای مسابقه‌های قهرمانی جام ملت‌ها در قطر آماده می‌شد و اردوی خود را در ترکیه بر پا کرده بود، بوسنیاک در یک حرکت غیرمنتظره و با به جای گذاشتن یک یادداشت کوتاه استعفا داد و از همان جا به کشورش بازگشت.

محمدمهدی ایزدپناه و مهران حاتمی، دستیاران بوسنیاک هدایت تیم ملی را در جام ملت‌های ۲۰۰۵ قطر برعهده گرفتند.

در روز ۱۸ آبان ۱۳۸۴، فدراسیون بسکتبال بعد از مذاکره با فردریک اونیکا، با این مربی نیجریه‌ای – آمریکایی برای هدایت تیم ملی توافق کرد. آن روزها مسابقه‌های غرب آسیا برای تیم ملی اهمیت داشت اما مهمتر از آن بازی‌های آسیایی ۲۰۰۶ بود که در قطر برگزار می‌شد.

تیم ملی بسکتبال با اونیکا مؤفق به کسب مدال برنز بازی‌های آسیایی بعد از ۵۵ سال شد.
وی همچنین هدایت تیم بسکتبال جوانان ایران در مسابقه‌های جوانان آسیا در سال ۲۰۰۶ را برعهده گرفته بود.

قهرمانی ۲۰۰۷ با رایکو ترومن

در تحولات روزافزون بسکتبال ایران، رایکو ترومن برای هدایت تیم ملی از صربستان به ایران آمد. وی با تیم ملی بسکتبال برای نخستین بار قهرمانی آسیا را در رقابت‌های جام ملت‌های ۲۰۰۷ آسیا کسب کرد. علاوه بر آن، ایران با کسب سهمیه المپیک در این رقابت‌ها، مسافر المپیک ۲۰۰۸ پکن شد.

این قهرمانی در سال ۲۰۰۹ و کسب سهمیه رقابت‌های جهانی در سال ۲۰۱۰ با وسلین ماتیچ هموطن ترومن تکرار شد. ایران برای نخستین بار راهی رقابت‌های جهانی ترکیه شد.

تیم ملی بسکتبال با بچیروویچ و دستیار مقدونیه‌ای او بوبان میتف.

استخدام مهمت بچیروویچ، پنجمین مربی یوگسلاوی‌تبار از بخش اسلوونی منجر به قهرمانی در جام ملت‌های ۲۰۱۳ و حضور دوباره ایران در جام جهانی ۲۰۱۴ اسپانیا شد. طی سال‌ها مهران حاتمی و صفاعلی کمالیان به عنوان مربی تیم ملی به تناوب روی نیمکت تیم ملی قرار گرفتند و از سال ۲۰۱۳ مهران شاهین‌طبع به جمع مربیان تیم ملی پیوست.

پس از مربیان صرب، درک بائرمن جایگزین بچیروویچ شد و با او در جام ملت‌های ۲۰۱۵ مدال برنز گرفتیم. بائرمن در رقابت‌های انتخابی شانس دوباره در تورین ایتالیا به مؤفقیتی دست نیافت و ایران را ترک کرد.

مهران حاتمی بعد از نزدیک به ۱۵ سال، مربیان ایرانی را به جایگاه سرمربیگری تیم ملی بازگرداند. وی نایب قهرمانی کاپ آسیا ۲۰۱۷ را در کارنامه دارد.

دوران سرمربیگری شاهین‌طبع با کمک فرزاد کوهیان در تیم ملی بسکتبال

بعد از حاتمی، مهران شاهین‌طبع، پنجره‌های جام جهانی و مسابقه‌ها جام جهانی ۲۰۱۹، بازی‌های آسیایی ۲۰۱۸، و المپیک ۲۰۲۰ همچنین پنجره‌های مقدماتی کاپ آسیا را به کارنامه مربیگری خود در زمان سرمربیگری تیم ملی اضافه کرد.

تیم ملی بسکتبال با هدایت مصطفی هاشمی در پنجره‌های جام جهانی ۲۰۲۳. اسفند ۱۴۰۰

در شهریور ۱۴۰۰، مصطفی هاشمی سرمربی تیم ملی بسکتبال شد. وی تاکنون در دو پنجره انتخابی جام جهانی مقابل بحرین، سوریه و قزاقستان روی نیمکت تیم ایران نشسته است.

سرمربیان تیم ملی از آغاز تاکنون

کاظم رهبری، حسین سرودی، حسین جبارزادگان، حسن کساری، ابوالفضل صلبی، حسین صعودی‌پور، مسعود ماهتابانی، مصطفی افوضی، (به تناوب از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۴۵)، دان لینهان (۱۹۶۶)، حسن اشتری، علیرضا اوشار(بین سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۸)، لوچیان واسیلیسکو(۱۹۷۰)، جورج شیرالیو(۱۹۷۴)، محمود عدل، حسن کریمی (به تناوب تا پیش از انقلاب)، عنایت آتشی (۱۹۸۱ نرفت و ۱۹۸۳)، رضا اسماعیلی (۱۹۸۵)، مجید توفیق (۱۹۸۹)، اسدالله کبیر (۱۹۹۰)، والری لونیکخین (۱۹۹۱)، ویتالی زاستاخوف (۱۹۹۳ و ۱۹۹۴)، منوچهر شهامت‌نژاد (۱۹۹۵)، سعید فتحی (۱۹۹۷)، عنایت آتشی (۱۹۹۸)، گری لمون، سعید ارمغانی و داریوش نبوی (بین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۱)، نناد ترایکوویچ (۲۰۰۳)، ولادیمیر بوسنیاک (۲۰۰۴)، محمدمهدی ایزدپناه (۲۰۰۵)، فردریک اونیکا (۲۰۰۶)، رایکو ترومن (۲۰۰۷ و المپیک ۲۰۰۸)، وسلین ماتیچ (۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱)، مهمت بچیروویچ (۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴)، درک بائرمن (۲۰۱۵ و ۲۰۱۶)، مهران حاتمی (۲۰۱۷)، مهران شاهین‌طبع (۲۰۱۸ تا المپیک ۲۰۲۰ که در سال ۲۰۲۱ برگزار شد) و مصطفی هاشمی (۲۰۲۲).

مربیگری زنان بسکتبالیست ایران تا پیش از انقلاب بر عهده مربیان مرد داخلی و خارجی بود مانند جورج شیرالیو در جام ملت‌های ۱۹۷۳ و بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴. بیژن قهرمانلو در سال ۱۳۵۵ هدایت تیم ملی بانوان ایران را برعهده گرفت اما تیم به مسابقه‌های قهرمانی آسیا در هنگ کنگ اعزام نشد. پس از انقلاب مربیان زن از جمله منیژه نوروزیان و فریده هادوی سرمربیگری تیم ملی را بر عهده گرفتند که هادوی ۱۵ سال سرمربی تیم ملی بود. شایسته متشرعی از سال ۱۳۹۷ سرمربی تیم ملی است.

این مطالب برگرفته از کتاب‌های «۱۰۰ سال بسکتبال»، «بسکتبال رویای نسل‌ها» و «داستان یک قرن» نوشته افشین رضاپور است.

نوشته بسکتبال ایران و مربیان خارجی / با مروری بر بکارگیری مربیان داخلی در ادوار مختلف * خانه بسکتبال ایران پایگاه تخصصی بسکتبال *